S.A. Allen, "Àkíyèsí" (Ọdún 1885)

ÀKÍYÈSÍ

S.A. Allen, Ìwé Òwe. Lagos: General Printing Press, 1885.

"Ènìyàn jí kùtù gbá ìta rẹ̀ fóní, bí a bá jí, ti ẹni ni kí a máa tún ṣe”

Ìyà àìní ìwé ńjẹ wá ni ilẹ̀ wa, àìsàn rẹ̀ tilẹ̀ ńṣe wa pẹ̀lú. Ìwé kíkọ àti ìwé kíkà ni ọ̀kan nínú ohun tí ó sọ àwọn òyìnbó di ẹni ńlá àti ẹni alágbára; ohun tí àwọn ará ìṣájú ṣe, òun ni àwọn ará ẹ̀yìn ńlò tí wọ́n sì ńtúnṣe, ọgbọ́n sì túbọ̀ ńwọ inú ọgbọ́n. Ó yẹ ká gbìyànjù láti fi ìpilẹ̀ ọgbọ́n ìwé lélẹ̀ ní èdè wa.

Ọ̀pọ̀lọpọ̀ ọmọ-ìbílẹ̀ wà tó ti ní èrò yìí ní ọkàn, bí irú àwọn tó ṣe Ìwé Kíkà kinní, kejì, kẹta, àti ẹ̀kẹrin; ṣùgbọ́n bí àwọn ìwé yìí ti jẹ́ ohun olóyelórí àti ohun àríyọ̀ tó, ọ̀pọ̀lọpọ̀ ohun tí ó wà nínú rẹ̀ ni ohun tí a yí láti èdè òyìnbó. Kìí ṣe pé ká má yìí ìwé rere tí ó bá wà ní èdè Òyìnbó sí èdè wa kò dára, ṣùgbọ́n a rò pé yóò dára púpọ̀ bí a ba ní ìwé tí a ṣe fún ara wa, […]

Ní ọ̀wọ́ yìí ni a lè ka Ìwé Àlọ́ sí, ìwé kékeré tí ẹgbẹ́ wa kan D.B. Vincent, ọmo-ìbílẹ̀ wa ṣe ní kòpẹ́. Ṣájú ìwé yìí, bí ó tilẹ̀ jẹ́ pé ó kéré ni, kò sí irú rẹ̀ tí ẹnìkanṣoṣo dáwọ́lé tí ó sì ṣe, tí ó jẹ́ ohun tí a kò yí láti èdè òyìnbó, bẹ́ẹ̀ ni kò sì sí ìwé tí ó yan ni lójú bíi rẹ̀ nígbàtí ó jádé. Síbẹ̀síbẹ̀, ọ̀pọ̀lọpọ̀ ènìyàn rò pé èdè gẹ̀ẹ́sì ló yẹ kí a máa lò títí, tàbí pé ìwé ọ̀rọ̀ Ọlọ́run nìkanṣoṣo tó láti lò ní èdè wa; ṣùgbọ́n ẹnikẹ́ni tí ó ba ní òye lè rí i pé èrò búburú ni èyí já sí. Èdè gẹ̀ẹ́sì dára púpọ̀, ó sì ní iye lórí ní Èko àti ní ibòmíràn; ó sì yẹ ká mọ̀ ọ́ kà, ká sì mọ̀ ọ́ kọ. Òwe tí ó bẹ̀rẹ̀ ọ̀rọ̀ mi kọ́ wà láti tọ́jú ti ara ẹni, nítorí náà kò yẹ, kò sì tọ́ kí fífọ èdè gẹ̀ẹ́sì kó gba gbogbo ipá wa, tàbí kí ìfẹ́ tí a ní sí i kó tì wá láti kọ èdè wa sílẹ̀, nítorí pé èdè ìyá ẹni dára ju ti ẹlòmíràn lọ. Àti gidi pàá, a kò lè di ẹni ńlá tàbí ẹni alágbára nípa fífọ èdè ẹlòmíràn, bí ẹrú ni a máa rí títí.

A ó sọ èyí pẹ̀lú pé, ní gbígbé ìwé yìí kalẹ̀ fún àwọn ọmọ ìlú wa, a kò fi ọwọ́ sọ̀yà pé ohun titun kan wà nínú rẹ̀ tí ẹnikẹ́ni kò gbọ́ rí, ṣùgbọ́n a gbìyànjù láti kó pàtàkì òwe jọ síbì kan, èyí tí a ńlò lójojumọ́ ní ilẹ̀ wà.

Gẹ́gẹ́ bí àlọ́ ti ní ìtàn, bẹ́ẹ̀ gẹ́gẹ́ ni òwe ní; kò sí ìtàn nínú ìwé yìí; a kò tíì múra rẹ̀, bóyá ó lè yọ ní ọjọ́ míìràn. Ṣáájú èyí, a lè sọ gbangba pé a kò mọ̀ ẹnìkan tí ó ṣe irú ìwé yìí rí; alàgbà Samuel Crowther, ọmọ-ìbílẹ̀ wa, ẹni tí í ṣe ìránṣẹ́ Ọlọ́run àti ẹni Olóyè gíga nínú ẹgbẹ́ tí a ńpè ní Church Missionary Society, òun ni ẹni tí ó ní òwe díẹ̀ nínú ìwé gbédègbeyọ̀ rẹ̀, ìwé tí àwọn òyìnbó ńpè ní Vocabulary; ṣùgbọ́n níhìn-ín ni a kó ọ̀pọ̀lọpọ̀ òwe jọ nínú àwọn òwe ilẹ̀ wa, tí a sì rán wọn sí àwọn ọmọ-ìbílẹ̀ wa láti máa lò. Ara òwe Bishop Crowther náà wà níhìn-ín pẹ̀lú.

Ìṣẹ̀dálẹ̀ Yorùbá ni pé, ọmọdé kìí pa òwe; bí ọmọdé yóò bá pa òwe, yóò júbà àgbà kó tó pa á. Àṣà yìí kó tíì parẹ́ títí di òní. Òwe wúlò ní ọ̀rọ̀ sísọ àti ní píparí ìjà; àgbà mìíràn wà tí kò lè sọ̀rọ̀ pẹ́ títí lí àìpa òwe méjì tàbí mẹ́ta sí i; bí a bá sì lo òwe lọ́nà búburú, a má díjà sílẹ̀. Síbẹ̀síbẹ̀ òwe dára púpọ̀, a kò sì lè sọ òkòròkoro rẹ̀ tó bí a ti pa á sí ẹ̀yìn ìwé yìí pé,

“Òwe ni ẹṣin ọ̀rọ̀, 

bí ọ̀rọ̀ bá sọnù,

òwe ni a fi í wá a”

Mo ní ìrètí pé ní ọjọ́ àìpẹ́ sí i, àwọn ẹlòmíràn yóò gbìyànjú, a ó sì ní onírúurú ìwé mìíran ní èdè wa; ìwé iṣẹ́ ṣíṣe, ìwé ọjà títà, ìwé ọgbọ́n orí, ìwé ìgbàgbọ́ ọkàn, àti ohun mìíràn.

Mo sì rò pé ó yẹ kí a jẹ́ kó yé àwọn tí yóò ka ìwé yìí pé, nínú ìwé yìí, gbogbo ìlú Ẹ̀gbá, Ìjẹ̀bú, Àwórì, ìlú àwọn Ọ̀yọ́, àti ìlú àwọn Èkìtì, ni à ńpè ní ilẹ̀ Yorùbá.

Àdúrà àti ìfẹ́ mi ni kí ìwé yìí lè túbọ̀ fi ìfẹ́ àti máa ka ìwé Yorùbá lélẹ̀ láarin wa. Ó di sáà kan, “aládùúgbò kìí dá ọ̀la”

S.A. ALLEN