Orísun Ẹ̀tọ́

Photo: Ògbógi. by Adélékè Adéẹ̀kọ́

Lọ́sẹ̀ bíi mélòó kan sẹ́hìn, "Èrò Ni Gbẹ̀gìrì" ṣe ìlérí àgbéyẹ̀wò orísun ẹ̀tọ́. Bí iṣẹ́ kò bá pẹ́ ni, a kìí pẹ́ iṣẹ́.

1: Òfin jẹ́ orísun pàtàkì fún ẹ̀tọ́. Àwùjọ ẹ̀dá ni ó máa ńfòfin lélẹ̀ lórí ohun tí a lè ṣe, àti bí a ti lè ṣe wọ́n. Ohun tó bófin mu máa ńsábà jẹ́ ohun tó lẹ́tọ̀ọ́. Ohun tí ó lòdì sófin le má lẹ́tọ̀ọ́. Ènìyàn ni òfin máa ńdè. Òfin kìí mú igi, kìí mú ọ̀pẹ, kìi ́mú ẹranko. Òfin le mú olúwa àwọn nǹkan wọ̀nyí. (Bí ajá bá tilẹ̀ rò pé òun là ńbẹ̀rù, gbogbo wa la mọ̀ pé alájá là ńbọ̀wọ̀ fún.) Ẹ̀dá kankan kò lè ṣòfin fúnra rẹ̀ tàbí fún àwùjọ láì jẹ́ wípé ìlú fún un láṣẹ láti ṣe bẹ́ẹ̀. Èyí já sí pé òfin gbọdọ̀ ní àtìlẹ́hìn àṣẹ gbogboògbò. Ìlú, tàbí aláṣẹ, gbọdọ̀ lágbára láti lè mú òfin ṣẹ. Bí bẹ́ẹ̀ kọ́, ẹ̀tọ́ kò ní lójútùú. A lè pe òfin ní ìmúṣẹ ìfẹ́ ìlú tàbí àwùjọ.

2. Àṣà, tàbí gbogbo ìlànà ìbáṣepọ̀ tó bójúmu láwùjọ, bí ó tilẹ̀ jẹ́ pé wọn kìí ṣe òfin, le jẹ́ orísun ẹ̀tọ́. Fún àpẹrẹ, nígbà wo ló bójú mu láti dáná alẹ́? Nígbà wo làá pàlọ́? Irú oúnjẹ wo ni Mùsùlùmí lè fi túnu ààwẹ̀? Irú ẹ̀wù wo làá wọ̀ lọ síbi iṣẹ́? Ìbójú mu ní òṣùnwọ̀n àṣà. Ohun tó bá bójú mu, a máa bá ẹ̀tọ́ mu. Ènìyàn tí kò mọjú ti kò mọra le má rú òfin rárá; ṣùgbọ́n aláìmẹ̀tọ́ ní onítọ̀hún. Bí ó tilẹ̀ jẹ pé òbí tí kò bá tọ́mọ sọ́nà ńṣàìtọ́, ó ṣeéṣe kí irú ẹni bẹ́ẹ̀ má rú òfin kankan. Ọ̀pọ̀lọpọ̀ èèwọ̀ jẹ mọ́ àṣà. A lè fi ìlànà ẹ̀sìn, ojúṣe, orò, ìṣẹ̀dálẹ̀, àti bẹ́ẹ̀ bẹ́ẹ̀ lọ, sábẹ́ ìsọ̀rì àṣà.

3. Ẹ̀rí ọkàn ni aláyélùwà ẹ̀tọ́. Èyí ṣe jẹ́? Ẹ̀rí ọkàn ni alákòóso agbára, ìfẹ́, àti ìṣe. A máa ńrú òfin tí ẹ̀rí ọkàn bá sọ fún ni pé òfin ọ̀hún kò bá ẹ̀tọ́ mu. Fún àpẹrẹ, gbogbo òfin amúnisìn lòdí sí ẹ̀tọ́ torí ìpalára tí wọ́n máa ńṣe fún ìgbésí ayé ọmọ ènìyàn. Àìlẹ́tọ̀ọ́ rọ̀ mọ́ gbogbo àṣà tí kò bá bọ̀wọ̀ fún ọmọnìyàn, tí ẹ̀rí ọkàn fi yé ni pé ó ńfa ìnira àìmọwọ́-àìmẹsẹ̀, ìrẹ̀wẹ̀sì, ìrẹ́nijẹ, tàbí ìbànújẹ́. Ẹ̀rí ọkàn a máa darí wa láti kọ ẹ̀yìn sí òfin tàbí àṣà tó gba irúfẹ́ ìwà àti ìṣe bẹ́ẹ̀ láyè.

Lọ́sẹ̀ tó ńbọ̀, ìjíròrò wa yóò dá lérí ikú. Ó dìgbà kan ná. Láyọ̀ o.

Comments

Aṣọ Tòun Tènìyàn

Aṣọ Tàbí Ènìyàn? Lẹ́dà kan, mo gbọ́ pé, aṣọ ńlá kọ́ lènìyàn ńlá. Lẹ́dà kejì wọ́n tún fi yé mi pé aṣọ là ńkí, a à kí ‘nìyàn. (Ẹnu kòfẹ́sọ̀ àgbà kan ni mo tí kọ́kọ́ gbọ́ eléyìí ní nńkan bí ogún ọdún sẹ́hìn.) Èwo ni ká wá ṣe o? Èwo ni ká tẹ̀lé? Èwo ni ká gbàgbọ́. Gbólóhùn méjèèjì ha le jẹ́ òótọ́ bí? Àtakò kọ́ rèé! Ó dá mi lójú pé àfiwé ni gbólóhùn méjèèjì. A tilẹ̀ lè pé wọ́n lówe. Gbogbo wa la sì mọ̀ pé àfiwé kìí ṣe òfin. Àfiwé yàtọ̀ sí ìṣẹ̀dálẹ̀. Òwe kìí ṣe orò. Àfiwé le jẹ́ àbàláyé. Ṣùgbọ́n ọgbọ́n tàbí ìmọ̀ tí àfiwé bá gbéró máa ńyí padà lóòrè kóòrè. Òjó yàtọ̀ sí òjò. Mẹ́táfọ̀ yàtọ̀ sí òtítọ́, bí ó tilẹ̀ jẹ́ pé òtítọ́ lè farasin sínú mẹ́táfọ̀. Ẹ̀ràn yàtọ̀ sí irọ́. Kò sí ẹ̀dá alààyè àti olóye kankan tí kò mọ̀ pé aṣọ kìí ṣe ènìyàn, tàbí wí pé ènìyàn yàtọ̀ sí aṣọ. Dídá lènìyàn ńdá aṣọ tàbí ẹ̀wù. A kìi dá ènìyàn bí ẹni ńdáṣọ. Ènìyàn lè wọ aṣọ tàbí ẹ̀wù. Èmi kò rò pé aṣọ lè wọ ènìyàn bí ènìyà

Ikú. Ọ̀fọ̀. Arò

Ó Dígbà O, Ọ̀rẹ́ẹ̀ Mi Photo: Diípọ̀ Oyèlẹ́yẹ Ikú lòpin àwa ènìyàn, àtì’wọ̀fà, àt’olówó, ikú lòpin àwa ènìyàn. -- Yusuf Ọlátúnjí Igbèsè nikú, kò sẹ́ni tí ò níí san! Ikú lòpin ohun gbogbo. Ènìyàn ò sunwọ̀n láàyè, ọjọ́ a bá kú làá dère. Òkú ò mọ̀’ye a dágọ̀, orí imú ní fií gbé e kiri. Yàtọ̀ sí gbólóhùn tí mo fà yọ nínú àwo rẹ́kọ́ọ̀dù kan tí ògbólógbòó onísákárà, olóògbé Yusuf Ọlátúnjí ṣe (n ò rántí ọdún náà mọ́), òwe ni gbogbo àwọn ìfáárà tí mo kọ sókè yìí. Ẹ ó sì mọ ìdí tí mo fi lò wọ́n bí ẹ bá ti ńka búlọ́ọ̀gì yìí síwájú sí i. Ikú lorúkọ tí à á pe títán ìmí fún gbogbo ẹ̀dá abẹ̀mí. Ènìyàn ńkú. Ẹrankó le kú. Ewéko le kú. Ọ̀pẹ á máa kú. Igi á máa a kú. Ṣùgbọ́n ilẹ̀ kìí kú. Ṣíṣá ni ilẹ̀ ńṣá. Èyí já sí pé ikú kọ́ lòpin ohun gbogbo. Òòrùn á máa wọ̀. Ṣùgbọ́n iná le kú, bó tilẹ̀ jẹ́ pé kìí ṣe abẹ̀mí bí àwọn yòókù tí a tò sílẹ̀ yìí! Èyí ṣe jẹ́? Kókó àkíyèsí ni wí pé ohun gbogbo tí ìmíi rẹ̀ bá bùṣe, tàb

Ẹ̀tọ́ àti Ìṣe (2): Ǹjẹ́ Ẹ̀tọ́ Le Dínà Tàbí Dènà Ìṣe?

Ìbéèrè ni àkọlé àgbéyẹ̀wò wa lọ́tẹ̀ yìí: ǹjẹ́ ẹ̀tọ́ le dínà tàbí dènà ìṣe. Láì déènà pẹnu, ẹ̀tọ́ a máa kó ìṣe níjàánu. Bí kò bá sí ìlànà ẹ̀tọ́, kò sí bí a ṣe fẹ́ díwọ̀n ìṣe. Níbikíbi tí òṣùnwọ̀n bá wà, ìdènà kò ní gbẹ́yìn. Kínni ẹ̀tọ́? Ìwé Atúmọ̀ Ède Yorùbá tí olóògbé Baàjíkí Abẹ́òkúta, Olóyè Isaac O[luwọ́lé], Délànọ̀, ṣe àkójọ̀ rẹ̀, tí ilé ìṣèwé Oxford University Press sì kó jáde ní 1958, fi yé ni wípé, “ẹ̀tọ́” já sí "èyí tí ó yẹ láti ṣe, èyí tí ó dára." Gẹ́gẹ́ bí àkọsílẹ̀ inú ìwé ògbufọ̀ tí ìjọ Sẹ́mẹẹ̀sì ṣe agbátẹrù rẹ̀, tí wọ́n sí kó jáde fún ìgbà èkínní ní 1913, ẹ̀tọ́ rọ̀ mọ́ àwọn ọ̀rọ̀ àpọ́nlé tàbí ajúwe wọ̀nyí: "tọ́, yẹ, dára." Àwọn ọ̀rọ̀ ìṣe tó fara mọ́ ẹ̀tọ́ ni "òtítọ́, òdodo, àǹfàní, ọ̀tún." Ìwé ògbufọ̀ Sẹ́mẹẹ̀sì àti Atúmọ̀ Délànọ̀ fẹnu kò pé "tọ́" ni gbòǹgbò ẹ̀tọ́. Nídìí èyí, mo ṣe àyẹ̀wò pé kínni wọ́n sọ nípa ọ̀rọ̀ náà. Agbédègbẹyọ̀ ni ìwé Sẹ́mẹẹ̀sì, kìí ṣe atúmọ̀. Yíyí ni ó yí "tọ́" sí èdè gẹ̀ẹ́sì, kò túmọ̀

Èrò Ni Gbẹ̀gìrì

Search This Blog

Orísun Ẹ̀tọ́

Comments

Post a Comment

Popular posts from this blog

Aṣọ Tòun Tènìyàn

Ikú. Ọ̀fọ̀. Arò

Ẹ̀tọ́ àti Ìṣe (2): Ǹjẹ́ Ẹ̀tọ́ Le Dínà Tàbí Dènà Ìṣe?